(VNGL – Tiếng nói văn nghệ sĩ).
Kỷ niệm 40 năm Ngày mất nhà thơ Xuân Diệu (18.12.1985 – 18.12.2025)
Ngày 18.12.2025 là tròn 40 năm ngày nhà thơ Xuân Diệu ra đi. Trong ngày này, xã Tuy Phước Đông đã long trọng tổ chức lễ tưởng niệm nhà thơ tại Nhà lưu niệm Xuân Diệu thuộc thôn Tùng Giản, xã Tuy Phước Đông, nơi nhà thơ cất tiếng khóc chào đời và sống 11 năm đầu tiên.
Xuân Diệu ra đời ngày 02.02.1916, là sự kết tinh từ mối lương duyên giữa ông đồ Nghệ văn vẻ giỏi giang Ngô Xuân Thọ với cô hàng nước mắm Gò Bồi Nguyễn Thị Hiệp. Xuân Diệu đã thừa hưởng những tố chất của cha mẹ và tâm hồn tuổi ấu thơ được vun đắp bởi hương đất, tình người Tuy Phước. Chính ở vạn Gò Bồi này, nhà thơ đã gắn bó với dòng sông, đất và nước cùng với việc học chữ Nho, chữ Quốc ngữ và tiếng Pháp với người cha là ông đồ xứ Nghệ.
Năm 1927, Xuân Diệu rời quê má Gò Bồi xuống học ở Quy Nhơn và trọ trên đường Bạch Đằng hiện nay, nơi mà thời ấy cách quê Gò Bồi “nằm một đêm đò sáng tới nơi” (Nhớ Quy Nhơn – thơ Xuân Diệu). Ông đỗ bằng Thành chung năm 1934, tiếp tục đi học, làm việc, làm thơ rồi tham gia Mặt trận Việt Minh ở khắp nơi: Hà Nội, Huế, Tiền Giang, Chiến khu Việt Bắc, Thanh Hóa, Nghệ An…
Bước chân ông đã đặt đến nhiều nơi ở vùng trời Âu, Á…
Trong sự nghiệp văn chương của mình, Xuân Diệu đã cho ra đời 15 tập thơ cùng với khoảng 450 bài thơ tình. Nhà thơ cũng viết truyện ngắn, trường ca, bút ký chính trị và là một nhà viết tiểu luận, phê bình văn học xuất sắc…
Từ những bài thơ đầu tiên làm theo các thể thơ truyền thống viết từ mảnh đất Gò Bồi cho đến khi trở thành nhà thơ lớn, thành “ông hoàng thơ tình”, thành “cây đại thụ trong khu rừng văn nghệ Việt Nam hiện đại”, thành Chủ tịch Hội đồng thơ của Hội Nhà văn Việt Nam, thành Viện sĩ Viện hàn lâm Nghệ thuật của nước Cộng hòa dân chủ Đức… dấu ấn “quê má” vẫn canh cánh bên người. Dù ở đâu, làm gì, đối với quê hương Tuy Phước, Bình Định, Xuân Diệu vẫn luôn là đứa con trọn nghĩa, vẹn tình thể hiện qua những câu thơ: Một mảnh thịt của hồn ta, ôi Tuy Phước!/ Bà ngoại ta còn phảng phất đâu đây…/ Bánh ít lá gai, bánh ú mập đầy/ Hoa quả bốn mùa cũng từ ngoại mà ra tất cả…
Hay:
Quê má, quê má yêu
Ta mang theo sớm chiều
Mang theo trong giọng nói
Pha Bắc lẫn Nam nhiều…
Ký ức về quê hương, về Tuy Phước trong nhà thơ không lúc nào xao nhãng:
Nghe Bài chòi cắc cụp ở chợ Tết Văn Quang
Ôm cái cột đình làng Luật Bình rồng lượn…
Những câu thơ về quê má đầy xúc cảm ấy nối dài cho đến những ngày cuối đời khi nhà thơ trở lại quê hương:
Đêm ngủ ở Tuy Phước là để mà không ngủ
Thức với quê hương như vậy đã vừa đâu
Xin thơ ta thức mãi về sau
Với Tuy Phước, ngày nào còn đất nước…
Thơ Xuân Diệu là tiếng thơ tình: tình yêu đôi lứa, tình yêu cuộc sống. Sinh thời, nhà thơ ước muốn biến thơ mình thành như một cuốn từ điển yêu, những đôi tình nhân gặp trạng thái tình cảm nào như vui buồn, hờn giận, ghen tuông, hạnh phúc, mở thơ ông ra đều gặp được những bài như từ mục giải đáp, thỏa mãn mọi con tim.
Nhưng trong “khối hồng” đồ sộ thơ tình của Xuân Diệu, là một tình yêu quê hương, đất nước thẳm sâu bắt đầu từ tình yêu quê má Gò Bồi, Tuy Phước gắn với quãng đời thơ ấu…
Đất và người Tuy Phước, Bình Định luôn tự hào đã sinh ra và vun bồi tâm hồn thơ Xuân Diệu. Chính lẽ đó mà từ năm 1995, sau khi nhà thơ mất 10 năm, chính quyền đã quyết định nâng cấp ngôi nhà bà ngoại nhà thơ Xuân Diệu, nơi ông cất tiếng khóc chào đời và lớn lên trong tuổi niên thiếu, thành Nhà lưu niệm của nhà thơ.
Đến tháng 12.2010, Nhà lưu niệm đã được công nhận di tích lịch sử cấp tỉnh. Và trong hai năm qua (2023 – 2025), chính quyền đã đầu tư gần 10 tỷ đồng xây dựng mới Nhà lưu niệm thành một công trình khang trang nhằm biến nơi đây thành điểm du lịch văn hóa thu hút du khách. Không chỉ giếng nước và cây khế cổ thụ còn được giữ nguyên như thời còn nhà cũ, du khách đến đây còn được ngắm cây sứ trắng do nhà thơ Huy Cận, một bạn thơ tri kỷ của Xuân Diệu, trồng lưu niệm lúc sinh thời. Nhà lưu niệm được mở rộng, khang trang, công năng trưng bày hiện vật, tư liệu cũng được nâng cấp đáng kể.
Rồi con đường đẹp nhất ven biển Quy Nhơn cũng được Hội đồng nhân dân tỉnh thống nhất mang tên ông. Đặc biệt, giải thưởng Văn học Nghệ thuật của tỉnh 5 năm một lần cũng mang tên nhà thơ – Giải thưởng Đào Tấn – Xuân Diệu!
Ở Tuy Phước còn có Nhà Văn hóa và một trường trung học phổ thông được mang tên ông…
Cũng từ niềm kính ngưỡng nhà thơ Xuân Diệu, Sở Văn hóa – Thông tin Bình Định đã ký Quyết định thành lập Câu lạc bộ Văn học mang tên Xuân Diệu trực thuộc Trung tâm Văn hóa – Thông tin tỉnh vào ngày 19.5.1990. Và sau hơn 32 năm hoạt động, từ Câu lạc bộ này, cái tên Xuân Diệu vẫn sống ngày ngày ở Bình Định và trong lòng bạn bè cả nước. Có thể nói CLB Văn học Xuân Diệu là điểm kết nối tuyệt vời giữa nhà thơ Xuân Diệu và văn nghệ sĩ trên quê hương ông.
Ngay từ khi ra đời, CLB đã vinh dự nhận lấy nhiệm vụ cúng giỗ nhà thơ Xuân Diệu bằng sự quyên góp từ tấm lòng thành của mình, nhờ đó, suốt mấy chục năm qua, công cuộc tổ chức kỷ niệm ngày mất nhà thơ trở nên trang trọng hơn, quy mô hơn và sức lan tỏa rộng lớn hơn. Giỗ Xuân Diệu đã có lễ dâng hương tại Nhà tưởng niệm và các đêm Hội thơ “Xuân Diệu với quê hương”, “Quê hương với Xuân Diệu”, “Lời ru quê má”… được tổ chức khi thì ở sân khấu nổi trên sông Gò Bồi, khi thì ở Nhà Văn hóa Xuân Diệu hoặc tại Trung tâm Văn hóa tỉnh…
Vì nhiều lý do, từ năm 2023, CLB Văn học Xuân Diệu đã ngừng hoạt động theo quyết định của cơ quan chủ quản là Trung tâm Văn hóa tỉnh. Từ đó các cuộc giỗ Xuân Diệu do chính quyền địa phương tổ chức, không còn là dịp lan tỏa tầm vóc nhà thơ trong giới văn nghệ sĩ, các đêm thơ tưởng niệm ông của dần đi vào ký ức.
Mong lắm thay có sự tiếp tục kết nối giữa tầm vóc của nhà thơ Xuân Diệu với văn nghệ sĩ để nhà thơ Xuân Diệu không chỉ là niềm tự hào của địa phương mà còn có cả sự lan tỏa tầm vóc để văn nghệ sĩ tỉnh nhà tiếp tục nối bước theo ông!
TRẦN QUANG KHANH
