Hơi thở của sự lặng im…

(VNGL – Thơ và lời bình). Người đọc chờ đợi gì ở các nhà thơ? Trong thời đại có quá nhiều những biến động đến hoài nghi, bạn có thể đòi hỏi nhà thơ những điều to tát, hoặc, không chờ gì cả. Và đây là cách nhà thơ Trần Quốc Toàn đã làm, trong bài Từ bông hoa đã lụi tàn: theo dõi một bông hoa, qua đó, cảm nhận hơi thở của sự lặng im.

Một cách chậm rãi, nhà thơ kể cho chúng ta nghe một câu chuyện, một dạng cấu trúc tự sự, có khởi đầu, vận động, và kết thúc (Toàn thích làm người kể chuyện, anh ấy đã nói như thế, người kể chuyện làng quê, trong tập Linh giác trắng). Đây cũng là kiểu cấu trúc quen thuộc trong thơ anh, trong những bài thơ dài, nó ôm chứa không gian – thời gian, xáo trộn hiện thực – giấc mơ, còn với những câu chuyện nhỏ như bài thơ này, gợi nhớ về thế giới trong một hạt cát, và thiên đường trong một đóa hoa dại của William Blake. Một bông hoa nở rồi tàn. Câu chuyện chỉ có thế, từng gợi nên bao nhiêu suy tư lẫn thương cảm trong thơ ca. Nhưng làm gì có hai đóa hoa giống nhau, hai khoảnh khắc giống nhau? Đây là đóa hoa của riêng bạn, duy nhất bạn thấy, duy nhất bạn cảm nhận, một lần, sẽ không có hai khoảnh khắc và sự lặp lại. Lúc này, nhà thơ thực hiện vai trò của mình.

Vậy Toàn đã làm gì? Lặng im, nhờ đó, thực hiện một cuộc đổi chỗ.

Bài thơ mở ra bằng cách thuật lại một câu chuyện. Bông hoa nở trên bức tường bị bỏ hoang. Người đọc có thể nhận ra tính chất biểu tượng của bông hoa: cái đẹp nở ở nơi bị quên lãng – “bỏ hoang”, và vì tính chất “bỏ hoang”, có rất ít người lại qua, hoặc lại qua, mà không để ý sự tồn tại của nó. Trong tương quan tồn tại, người qua là một thực thể động, bông hoa – tĩnh. Tĩnh vì nó không biết đi, bạn dịch chuyển, vội vàng, còn nó vẫn ở đấy. Và lúc này, nhà thơ đã làm một sự đổi chỗ: tĩnh, từ đó nhận ra bông hoa động. Bông hoa động – nở, khởi đầu cho một vũ trụ chuyển động cùng hoa, sự vận động của thời gian buổi sáng – buổi trưa – buổi chiều – buổi tối, sự tồn tại của những con ong, cơn gió, những giọt sương lạnh, nhà thơ sử dụng những tổ hợp động từ: bay đến để lấy mật, mang phấn hương để gieo vào không trung, ấp lấy bọc non đang tựu thành hạt. Trong bốn câu có sự chắt lọc tinh tế về ngôn ngữ, nhà thơ đã kể lại trọn vẹn đầy đủ một chu trình: nở ra, tận hiến, rơi rụng, tựu thành. Người đọc thấy gì ở đó? Niềm thương cảm, sự ngưỡng mộ, rút ra một bài học mang tính chất đốn ngộ của nhân sinh?

Nhưng Toàn chưa vội, người kể chuyện hoa có một nhịp điệu riêng. Sau khi thuật lại cái chóng vánh của một kiếp hoa sớm nở tối tàn, anh chậm rãi kéo dài một khoảnh khắc. Đó là thời khắc giao mùa:

Những chồi non nhú lên từ hoa 

Dòng suối đến từ đâu? Những vì sao vốn trên bầu trời, làm thế nào mà sáng trên hoa? Chồi non sao có thể nhú nhanh đến thế? Tư duy thông thường sẽ hoài nghi, vì khác với đoạn trên, những sự vật được nhắc đến dường như cách xa về không – thời gian và ít liên quan đến nhau. Nhưng đó là điều nhà thơ đã làm được, trong sự đồng nhất, níu tất cả những cái gì tưởng xa nhau và đặt chúng cùng nhau. Điều đọng lại với người đọc là những thi ảnh tuyệt đẹp, trong sự lặp lại của cấu trúc câu thơ và cả từ ngữ, trong khoảnh khắc ấy, cả vũ trụ hiện diện, suối nguồn mát lành, ánh sáng, và sự sống.

Sau đó, nhà thơ mới trở về với luận đề được đặt ra từ tên bài:

Những khu rừng đang tái sinh. 

Luận đề đặt ra không mới. Nhưng lại mới mẻ, tinh khôi, trong sự phập phồng nhịp đập chỉ riêng tác giả cảm nhận được. Không còn bông hoa, sự hiện diện của nó đã chấm dứt. Nhưng vũ trụ đã được đánh thức, những bông hoa mới tràn ra, trong lãng quên, sự sống trở về bản nguyên với sự hiện diện của những khu rừng.

Bạn chờ đợi gì ở nhà thơ? Riêng tôi, tôi hình dung ra, như cách Toàn đã làm trong bài thơ này, nhìn vào một bông hoa, cảm nhận hơi thở của sự lặng im. Và sống…