(VNGL – Đọc sách).
(Đọc Sao cát xanh của Nguyễn Thanh Thúy, NXB Hội Nhà văn, 2025)
Thông thường, một cuộc thể nghiệm cho phép người ta được “dò đường” mà không cần quá khắt khe với bản thân. Nhưng đọc Sao cát xanh, tập truyện ngắn đầu tay của Nguyễn Thanh Thúy, cây bút trẻ Gia Lai, lại thấy ngay sự nghiêm cẩn từ bước khởi đầu, như thể tác giả tự đặt ra cho mình một chuẩn mực sáng tạo cao nhất.
1.
Tốt nghiệp ngành Văn học, Trường Đại học KHXH&NV TP. Hồ Chí Minh, từng làm báo rồi chuyển sang công tác trong ngành Công an, Nguyễn Thanh Thúy mang vào văn chương sự quan sát tinh tế, tính phản biện và lòng trắc ẩn của một người từng sống sâu với thực tế đời sống. Chính nền tảng báo chí ấy giúp chị viết văn bằng con mắt giàu chi tiết, biết “chộp” khoảnh khắc người, cảnh, tâm lý và biến chúng thành hình tượng. Chị đã làm nên những trang viết khiến độc giả phải chậm rãi đọc từng dòng, để rồi, nói như nhà văn Nguyễn Xuân Thủy thì “người đọc bị lôi tuột vào không gian ấy, bị lạc lối trong vùng thẩm mỹ do tác giả tạo ra”.
Đọc 10 truyện ngắn trong Sao cát xanh với phần lớn tác phẩm lấy Tây Nguyên làm bối cảnh, phải thừa nhận rằng Thúy có sự am hiểu sâu sắc về đất và người nơi đây. Với lối dùng từ rất gợi, mạnh về hiệu ứng thị giác, mỗi câu văn là một nét phác họa chân xác và đầy hình ảnh. Độc giả lập tức bị cuốn hút bởi những dòng miêu tả tuyệt đẹp về khung cảnh thiên nhiên Tây Nguyên, dù là lúc xanh tươi rợn ngợp hay khi kiệt cùng, khô khát, bão tràn. Này là “cỏ non xanh rợp trải ra giữa bao la đất trời. Mùa mưa ghé ngang qua M’Đrăk đã lột phăng lớp thảm cỏ cháy xám xơ xác của mùa khô đằng đẵng, phủ lên đó một màu xanh ngon mắt (Thênh thang M’Đrăk). Hoặc: “Đêm. Nước sông sôi lục bục. Ngôi nhà rung lắc, rệu rạo dưới làn mưa… Cái lạnh lọt từ những khe hở dưới sàn thốc lên làm A Đơng nhớ cái đêm bão đầu tiên trong đời mình. Chiều ấy, bão cũng nổi, mặt sông òng ọc nước. Nước từ trên núi đổ về tràn hết trên bãi” (Sao cát xanh).
Khung cảnh ấy bện chặt với số phận người già, người trẻ của làng, với văn hóa làng rừng, lễ hội, với cả với rừng ma, làng cùi – nơi thắp lên vẻ đẹp của tình yêu, tình người. Đó còn là nơi ghi dấu những cuộc trốn chạy ký ức đau buồn, chứng kiến sự giằng co giữa bản năng, dục vọng với khát khao được yêu thương, được sám hối. Nhiều chi tiết, lớp lang đan cài đầy chủ ý để làm nên nút thắt và bất ngờ vào cuối truyện khiến người đọc không khỏi liên tưởng đến “nghệ thuật rải nấm” – được biết đến trong cách thức thể hiện phóng sự báo chí. Ở đó, người viết chủ động trồng những “cụm nấm” trên đường, một cách hợp lý, sao cho người đọc vì ham “hái nấm” mà cứ đi mãi, theo mãi, không dừng lại được.
2.
Không khu biệt trong không gian làng rừng Tây Nguyên, tác phẩm còn kéo hẳn người đọc vào vùng văn hóa phía Bắc (Gió Nặm Pản, Khói trắng bay lên, Thuốc lá trổ bông) hay làng biển miền Trung (Đời muối, Lưới đợi). Không gian nào cũng khiến ta không chút hoài nghi về sự chân thực, bởi những nơi ấy tác giả từng lớn lên, hoặc đắm mình trọn vẹn. Độc giả không còn là người đứng ngoài nhìn vào, nghe kể lại mà được tham gia vào câu chuyện, cùng khóc, cùng cười, cùng thấm trải những cung bậc cảm xúc được đẩy đến tận cùng.
Hình tượng nổi bật, được tác giả chăm chút kỹ lưỡng trong tập truyện là bóng dáng những người phụ nữ. Trong hoàn cảnh nào họ cũng luôn đẹp theo những cách rất riêng, với nội tâm được khắc họa đầy chiều sâu. Họ còn là những người quyết liệt sống, quyết liệt chết để được sống và chết đúng với phẩm giá (Y Nương trong Sao cát xanh, mẹ Y Pher trong Thênh thang M’Đrăk)… Còn đây là đàn bà xứ biển trong văn của Thúy, sinh động đến ngùi ngẫm: “Cát dưới chân, nắng gió trên đầu, chợ sau lưng, còn chồng con mùa nối mùa vời vợi với muôn trùng trước mặt. Tự thuở thiếu thời đến lúc sương giá điểm ngang đầu, niềm vui lớn nhất vẫn chỉ là những ngày tàu vô, cá về. Giấc ngủ bình yên nhất là khi bàn chân những người đàn ông đang quanh quẩn trên bãi cát, gốc dương quanh nhà…” (Lưới đợi).
Nhưng dù có trắc trở, ngùi ngẫm đến đâu chăng nữa, như đúc kết của ông Lầu trong Đời muối thì: “Đàn bà, đôi lúc như những gáo nước mát, xối ào qua một phát, cả tâm hồn lẫn thể xác lập tức được chữa lành”. Nhiều nhân vật khác trong Sao cát xanh cũng mang đến cảm hứng tích cực với hình tượng vượt nghịch cảnh (Phong, Mùi trong Thuốc lá trổ bông), tiên phong, cống hiến (Liêm trong Nơi cơn bão đi qua, Y Hăm trong Mai hoa quyền)… Họ là nhân tố đẩy lùi nỗi sợ, cái ác, lòng tham luôn tồn tại trong mỗi con người, chờ dịp thiếu kiềm giữ mà trỗi dậy. “Lòng tham là gì? Lòng tham có phải là cái thòng lọng đang thòng ra chờ đó, sẵn sàng siết lại, vít chặt lấy cổ người ta bất cứ lúc nào. Lòng tham là thứ đẩy người ta từ từ đi xa khỏi cánh cửa tự do, để rồi rốt cục tự do chỉ cách cái chết vài bước chân ngắn ngủi” (Trăng mắc cạn).
Công bằng mà nói, không phải truyện ngắn nào trong “Sao cát xanh” cũng xuất sắc. Có truyện khiến độc giả hẫng đi đôi chút. Một số truyện đề tài Tây Nguyên có cảm giác lặp mô típ nhân vật nữ trở thành nạn nhân của sự trỗi dậy bản năng. Song trên hết, tập truyện đã cho thấy sự chỉn chu, nghiêm túc của tác giả trên lối rẽ văn chương.
Những ai gần Thúy luôn biết rằng, chị sẽ không tự huyễn với những lời khen tặng dành cho tập sách, đồng thời sẵn sàng đón nhận những góp ý. Bởi như chị từng bộc bạch, thì: “Tôi biết rõ khả năng của mình tới đâu. Từ viết báo chuyển sang viết văn là một cuộc thể nghiệm. Tôi viết trong hạnh phúc và đó mới là cái giữ tôi đi đường dài với văn chương”.
PHƯƠNG DUYÊN
